14 października obchodziliśmy Dzień Edukacji Narodowej. To święto zwykle kojarzy się nam kwiatami i podziękowaniami — i wspaniale. Tym razem chcemy jednak stworzyć też przestrzeń do wspólnego zastanowienia się, czym naprawdę jest edukacja w 2025 wieku, oraz przed jakimi wyzwaniami dziś stoimy. Wszyscy razem.
Nie należy jednak o podziękowaniam zapominać. Wszystkim osobom, które współtworzą sieć Blisko i codziennie towarzyszą dzieciom w ich pierwszych odkryciach — widzimy Waszą ciężką pracę i bardzo Wam za nią dziękujemy.
Kiedy dobre intencje spotykają grywalizację
Edukacja w 2025 roku to nie tylko sala, pedagog i dzieci. To także aplikacje, tablety, „rozwiązania edukacyjne", które obiecują rodzicom spokój – a dzieciom rozwój. Rynek oferuje dziś niezliczone propozycje wsparcia w procesie edukacji: aplikacje dla dwulatków obiecujące szybszy rozwój mowy, treningi pamięci, sposób na przewagę startową… I tu właśnie kryje się pułapka: te rozwiązania celują prosto w to, co w nas najlepsze – w troskę, w chęć zrobienia wszystkiego dla dziecka, w pragnienie dania mu jak najlepszego startu. Komercjalizacja nie żeruje na naszej ignorancji – żeruje na naszej miłości.
Problem w tym, że te narzędzia najczęściej nie działają tak, jak myślimy.
Badania pokazują nam zjawiska, o których należy dziś głośno rozmawiać – nie po to, aby kogokolwiek osądzać, ale podejmować świadome decyzje. Analiza 124 najpopularniejszych aplikacji „edukacyjnych" wykazała, że 58% z nich ma niską jakość poznawczą¹. Nie wspierają myślenia krytycznego, rozpraszają nadmiarem efektów, nie angażują dziecka w „prawdziwe" uczenie się.
Systematyczne przeglądy badań pokazują, że nadmierne korzystanie z ekranów przez dzieci poniżej 3. roku życia może negatywnie wpływać na rozwój językowy, uwagę i funkcje wykonawcze²'³. Nawet jeśli dzieci uczą się w ramach wybranej aplikacji, wykazują trudność z przełożeniem zdobytej wiedzy w praktykę⁴ – badacze nazywają to „deficytem wideo".
Nie oznacza to, że sięgając po tablet, automatycznie robimy coś złego. To znaczy, że stoimy przed wspólnym wyzwaniem: w świecie, który oferuje nam tysiące „rozwiązań", jak wybrać to, co naprawdę wspiera dziecko?
Grzebanie w ziemi jako odpowiedź
W Reggio Emilia – filozofii, z której czerpiemy – wierzymy w moc doświadczania empirycznego. Naturalne materiały – drewno, kamienie, glina, rośliny – tworzą środowisko, które stymuluje wewnętrzne odkrycie wszystkimi zmysłami⁵.
Co to znaczy w praktyce? Dziecko grzebie patykiem w ziemi. Brudzi się. Chodzi do lasu i słucha ptaków. Dotyka kory drzewa i odkrywa, że każda z nich jest inna w dotyku. Buduje konstrukcję z klocków, która się wali – i próbuje znowu. Obserwuje cienie i zastanawia się, dlaczego ich długość zmienia się w ciągu dnia.
Nasze ujęcie nie wynika z nostalgii za przeszłością. To świadomy wybór tego, co naprawdę działa.
Kiedy dziecko grzebie w ziemi, uczy się fizyki (grawitacja, równowaga), biologii (rośliny, owady), matematyki (kształty, proporcje), języka (nazywanie odkryć), współpracy (dzielenie przestrzeni z innymi). I wszystko to dzieje się naturalnie, z ciekawości.
Konsumpcja czy kreacja? Wspólne pytanie
Z aplikacją dziecko konsumuje treści przygotowane przez kogoś innego. Jest pasywnym odbiorcą.
Kiedy grzebie w ziemi – tworzy wiedzę samo. Jest aktywnym badaczem.
Loris Malaguzzi, twórca Reggio Emilia, pytał: „Jaki obraz dziecka nosi nauczyciel?" My możemy zapytać szerzej: jaki obraz dziecka nosimy my wszyscy – jako rodzice, pedagodzy, społeczeństwo? Czy widzimy dziecko jako puste naczynie do wypełnienia (programem, aplikacją)? Czy jako kompetentnego badacza, który potrzebuje przestrzeni do myślenia?
Wyzwanie dla nas wszystkich
Dla pedagogów: Jak projektować przestrzenie, które zapraszają do odkrywania? Jak obserwować zamiast oceniać? Jak towarzyszyć dziecku w jego myśleniu, nie narzucając gotowych odpowiedzi? Dla rodziców: Jak znaleźć równowagę w świecie, który bez przerwy oferuje „rozwiązania"? Jak zaufać, że grzebanie w ziemi to nie marnowanie czasu, ale fundament myślenia? Jak dać sobie prawo do tego, że nie wiemy wszystkiego – i to jest okej? Dla nas wszystkich: Jak tworzyć kulturę, w której edukacja nie jest produktem na sprzedaż, ale relacją? W której dzieciństwo nie jest wyścigiem do przewagi startowej, ale czasem na odkrywanie?
Nie znamy wszystkich odpowiedzi. Mamy jednak pytania. I przekonanie, że wspólna refleksja to naprawdę dobry początek.
Dziękujemy wszystkim, którzy każdego dnia chcą zadawać te pytania razem z nami. Każdej pedagożce, która zatrzymuje się i obserwuje, zamiast interweniować. Każdej partnerce, która projektuje przestrzeń do myślenia. Każdemu rodzicowi, który wybiera grzebanie w ziemi zamiast kolejnej aplikacji.
Edukacja to nie produkt obliczony na korzyści. To relacja. I budujemy ją razem. Chcecie wiedzieć więcej? Polecamy Wam powrót do rewelacyjnej rozmowy Oli Kozery i Agnieszki Kuźby w Wioskaście — podkaście Blisko o opiece nad dziećmi.
Przypisy
- Meyer, M., Zosh, J. M., McLaughlin, T., Robb, M., McCaffery, H., Golinkoff, R. M., Levine, M. H., & Hirsh-Pasek, K. (2021). How educational are "educational" apps for young children? App store content analysis using the Four Pillars of Learning framework. Journal of Children and Media, 15(4), 526-548. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8916741/
- Massaroni, V., Delle Donne, V., Marra, C., Arcangeli, V., & Chieffo, D.P.R. (2024). The Relationship between Language and Technology: How Screen Time Affects Language Development in Early Life—A Systematic Review. Brain Sciences, 14(1), 27. https://doi.org/10.3390/brainsci14010027
- Panjeti-Madan, A., & Ranganathan, S. (2023). Impact of Screen Time on Children's Development: Cognitive, Language, Physical, and Social and Emotional Domains. Multimodal Technologies and Interaction, 7(5), 52. https://doi.org/10.3390/mti7050052
- Guellai, B., Somogyi, E., Esseily, R., & Chopin, A. (2022). Effects of screen exposure on young children's cognitive development: A review. Frontiers in Psychology, 13, 923370. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.923370
- Environment as The 3rd Teacher in Reggio Emilia Approach. (2021). Nido Early School. https://nido.edu.au/news/why-the-environment-is-considered-the-3rd-teacher-in-the-reggio-emilia-approach/